De Apocalyps weerstaan 

De Apocalyps weerstaan waar Poetin mee dreigt

Column Wat is dat toch met Rusland en de apocalyps, vraagt Beatrice de Graaf zich af. Waarom heeft Poetin het er zo vaak over?

Wat moeten we in hemelsnaam met het apocalyptisch theater dat zich voor onze ogen in Rusland en Oekraïne ontrolt? Handenwringen, terugschelden of toegeven aan de intimidatie? Om die vraag te beantwoorden moeten we eerst iets beter begrijpen wat apocalyptiek inhoudt, en dan vooral wat de Russische leiders eronder verstaan en ermee beogen.
Het Russische oorlogstheater heeft een voorspel. We kunnen ver in de tijd teruggaan, maar dat hoeft niet eens. Zo werd het Eind der Tijden op 1 maart 2018 reeds expliciet bezworen, door president Poetin zelf.

Op 1 maart 2018 onthulde hij de 9M370 Boerevestnik, een nucleair aangedreven kruisvluchtwapen dat een kernwapen kan transporteren. „Het is een apocalyptisch wapen”, aldus Poetin, een „onoverwinnelijk wapensysteem”, dat voor een langere periode in de lucht kan vliegen en overal op aarde kan toeslaan.

Wat is dat toch met Rusland en de apocalyps? Waarom heeft Poetin het er zo vaak over? Google maar, we zijn nu met z’n allen wakker geschrokken, maar Poetin dreigt al jaren met een doomsday. Dimitri Adamsky probeerde in 2019 de wereld al wakker te schudden in zijn boek Russian nuclear orthodoxy. Religion, politics and strategy (Stanford). Volgens Adamsky sloot Poetin een bondgenootschap met de orthodoxe kerk om land en samenleving via het nucleair-militair-orthodoxe complex een nieuwe geest van grootsheid in te blazen. Het leger bestelt iconen, laat kerken bouwen en plaatst kruistekens op raketbases, en priesters bezingen de ‘goddelijke predestinatie van het Russische nucleaire project’.

In de geschiedenis van de drie grote abrahamitische religies is de apocalyptiek een belangrijk onderdeel. Letterlijk betekent apocalyps ‘onthulling’ – het is de leer van de laatste dingen, hoe loopt het af met de aarde, met ons. Die betekenis vinden we ook terug in het laatste bijbelboek Openbaringen, dat bol staat van einde-der-tijdenschrikbeelden: rook en zwaveldamp, draken en demonen, engelen en ruiters van de apocalyps.
Engelen en demonen
Apocalyptiek is niet een christelijke uitvinding, maar een joodse. Stefan Paas legt in de Ongelooflijke Podcast van 6 april aan de hand van het standaardwerk van John Collins, The Apocalyptic Imagination, uit dat er vanaf de derde eeuw voor Christus binnen het jodendom een idee ontstond dat de tijd zich lineair voltrok, in fases (en dus niet cyclisch). Dat God een plan had met de wereld, en dat door ‘openbaringen’ (‘onthullingen’) mensen via engelen, demonen of anderszins van die plannen op de hoogte stelde, én ze opriep in actie te komen. Bekeert u, wees waakzaam, en gord de wapenrusting aan. De nakende strijd zou het Einde der Tijden en de Dag des Oordeels inluiden, en zo uiteindelijk tot een rijk van vrede, recht en gerechtigheid leiden.

Apocalyptiek is theologie, het gaat over het goddelijke plan voor de wereld en de mensen. Maar het is ook ideologie. Vanaf de Verlichting zijn er tal van leiders geweest die hier politieke munt uit sloegen en er een seculiere heilsleer op baseerden: de Apocalyps, dat was de klassenstrijd, de rassenstrijd, de overwinning van de etnisch zuivere natie, van het Duizendjarig Rijk of welk rijk dan ook dat via een Armageddon de heilstaat zou realiseren.
Maar bovenal is Apocalyptiek massapsychologie. Het is een benadering die sluimert, maar vooral in tijden van crisis opgeld doet. Want wat doet Apocalyptiek? In tijden van grote nood, waarin je denkt dat je het onderspit delft, en uitgewist zal worden, geeft het geloof aan een goddelijke, of seculier-heilshistorische openbaring je de overtuiging dat je geen loser bent, geen wrak, maar een engel der wrake. Dat je juist in verdrukking aan de kant van het Goede strijd. En dat tegen het Kwade alle wapenen geoorloofd zijn. Totale overgave, totale oorlog, en in de totale ondergang – de loutering.

Zoals Poetin het zelf zei in 2018: „De agressors worden vernietigd, ze hebben niet eens tijd zich te bekeren, wij zijn de martelaars, en gaan naar de hemel.”

De Russische nucleaire apocalyptiek is de judogreep waarmee Poetin het Westen, maar meer nog zijn eigen bevolking, op de grond legt. De sancties, het isolement en de verguizing van Rusland zet hij in als wapen: het is slikken of stikken. Er is geen uitweg meer. Jullie zitten vast aan Poetin, in Rusland, en aan de roebel. Niemand wil jullie meer, je kunt alleen nog terugslaan en/of ondergaan. Dat is jullie enige, jedoch grootse lotsbestemming.
In de geschiedenis leidde dat elders tot een samenleving die zodanig was gehersenspoeld dat alleen nog de Endkampf-stimmung mogelijk was, of collectieve zelfmoord. Overgave gebeurde slechts nadat de leiders zelfmoord hadden gepleegd, gevangen waren genomen en de agressors het mes op de keel was gezet. Zo bezien levert apocalyptiek geen recept op voor compromissen en vredesonderhandelingen. Het vereist saamhorigheid van het anti-Russische kamp. Het blijven vasthouden aan eigen overtuigingen van recht en onrecht. Maar bovenal vindingrijkheid om die overtuigingen op niet-apocalyptische wijze kracht bij te zetten.
Beatrice de Graaf 

NIEUWE RUSSISCHE WAPENSYSTEMEN
Het tweede nieuwe wapen is de ‘Avangard’, volgens Poetin een „intercontinentale hypersonische raket die zou vliegen met twintig keer de snelheid van het geluid, „als een meteoriet, een vuurbal” die een temperatuur bereikt tot 2000 graden Celsius. Ook deze raket zou niet te detecteren en niet uit te schakelen zijn